Son 6-7 yıldır dünya gündemini son 2-3 yıldır ise ülke gündeminde adını sık sık duyduğumuz ilk kez 2011 yılında ortaya atılan sanayi 4.0 diğer bir ifadeyle 4. sanayi devrimi bütün yönleriyle ve bileşenleriyle ele alınması gereken bir kavramdır. Bunu söylüyorum çünkü bir kavramı, onun bileşenlerini ve ekosistemini doğru bir şekilde anlamadan ya da anlamlandırmadan doğru yol haritası çizilmesi ve yeterli ilerleme kaydedilmesi mümkün değildir. Bu bağlamda öncelikle temel kavramı tanımlamak yerinde olacaktır. 4. sanayi devrimi, sanayinin dijitalleşmesi ingilizce ifadeyle digitalization of the industry anlamına gelmektedir. Bu devrime yönelik ikinci bir tanım ise akıllı üretim ingilizce ifadeyle smart production’dır. Buradaki tanımda smart yani akıllı ifadesine dikkatinizi özellikle çekmek isterim. Bu ifade aslında bizim 4. sanayi devriminin özüne ve bu sanayi devrimine nereden başlayacağımıza ya da başlamamız gerektiğine dair çok önemli ipuçları veriyor. Üretimin akıllı hale gelmesi demek, her şeyden önce üretim süreçlerinin ve bileşenlerinin akıllı hale getirilmesini ve birbirleriyle uyum içinde hareket edilmesi gerekli kılar. Bu durum beraberinde de bu süreçleri ve bu süreçlerde yer alan bileşenleri akıllı hale getiren bir kavramı yani yapay zekâyı gündemimize taşır. Yapay zekâ esasen 4. sanayi devrimin bileşenlerinin içerisinde yoktur. Ancak doğrudan bütün bileşenleri kuşatan ve bu bileşenlerin ekosistemini hazırlayan bir özellik taşımaktadır. Dolayısıyla bu yazımızda 4. sanayi devrimi açısından yapay zekânın önemi daha kalıcı olması adına soru-cevap şeklinde ele alınacaktır.
Yapay zekâ nedir?
Yapay zekâ, insan beyninin işleyişini akıllı bilgisayar programlarıyla modelleme ve modellenen bu programların akıllı makinelere aktarma bilimi ve mühendisliğidir. Bu kavram, geliştirilmiş bilgisayar zekâsı olarak da tanımlanabilir.
Yapay zekâ ile insan zekâsı arasındaki farklar nelerdir?
Yapay zekâ ile insan zekâsı arasındaki farklar belli başlı yeteneklere göre Tablo 1’deki gibi özetlenebilir:
Tablo 1. Yapay Zekâ ve İnsan Zekâsı Arasındaki Farklar
| Yetenekler | İnsan Zekâsı | Yapay Zekâ |
| Sensörleri kullanma (Koku, dokunma, işitme, görme) | Yüksek | Düşük |
| Yaratıcı düşünme | Yüksek | Düşük |
| Deneyimlerden öğrenme | Yüksek | Düşük |
| Adapte olma | Yüksek | Düşük |
| Bilgi kaynaklarını kullanma | Yüksek | Düşük |
| Büyük çapta bilgi edinebilme | Yüksek | Düşük |
| Kompleks hesaplamaları yapabilme | Düşük | Yüksek |
| Bilgiyi transfer edebilme | Düşük | Yüksek |
| Doğru ve hızlı bir şekilde bir dizi hesaplamaları yapabilme | Düşük | Yüksek |
Yapay zekânın branşları nelerdir?
İnsan davranışlarını modelleyen yapay zekâ, içinde makine öğrenme ve derin öğrenme branşlarını da barındıran şemsiye kavram niteliğindedir.
Makine öğrenme, istatistiksel teknikleri kullanarak deneyimlerle makinelere kendini geliştirme özelliği kazandıran yapay zekânın bir dalıdır.
Yapay zekâ içinde yer alan ve makine öğrenmenin yeni bir alanı olan derin öğrenme ise, çok tabakalı yapay sinir ağları ile öğrenmeye imkan tanıyan bir tekniktir.
Yapay zekâ bugüne gelinceye kadar hangi evrimlerden geçmiştir?
Yapay zekâ ilk evriminden son evrimine kadar 4 evrim geçirmiştir. Son aşama olan rasyonel hareket etmek günümüzde geçerli olan evrimin son aşamasını oluşturmaktadır. Genel hatlarıyla yapay zekâ evrimi 4 aşamada özetlenebilir:
- 1. Aşama : İnsan gibi düşünmek
- 2. Aşama: Rasyonel düşünmek
- 3. Aşama: İnsan gibi hareket etmek
- 4. Aşama: Rasyonel hareket etmek
Yapay zekânın sınırı nedir ya da böyle bir sınır var mıdır?
Yapay zekânın sınırı bizlerin algılayabildiği ölçüde insan zekâsının sınırı ile aynı yönlü gelişim göstermektedir. Çünkü yapay zekâ, insan beynini modelleyerek geliştirilen sistemlerin bütünüdür. İnsan zekâsının bilinmeyenleri keşfedildikçe ve bu keşifler mühendislik biliminin alanına giren algoritmalara döküldüğü sürece yapay zekânın sınırı yoktur denilebilir. Zira günümüzde bunu yapan ve uygulamaya koymaya yönelik çalışmalar yapan yapay zekâ firmaları ve bu yapay zekâ firmalarının elinde ekipmanları vardır.
Yapay zekâ olmadan 4. sanayi devrimi mümkün müdür?
Kesinlikle hayır, çünkü 4. sanayi devriminin belkemiğini diğer bir deyişle üretim iklimini ve ekosistemini yapay zekâ oluşturur. Zira bu devrime biz akıllı üretim çağı diyoruz aynı zamanda. Yapay zekâ olmadan makineler, sistemler birbiriyle uyumlu ve akıllı bir şekilde hareket edemez. Düşünün ki, bir OSB var ama yol, elektrik, su ve doğal yani OSB’nin altyapısı yok buraya yatırımcı gelip yatırım yapar mı? Cevap tabi ki hayır. İşte yapay zekâ da OSB’nin altyapısı gibi firmalara 4. sanayi devriminin alt yapısını, ortamını sağlayacaktır. Bu bağlamda, 4. sanayi devrimi ve bu devrimin bileşenleri yapay zekânın üzerine inşa edilecektir.
4. sanayi devrimi hangi meslekleri ön plana çıkaracaktır?
Bu devrimin tipik çalışanları temel bilimler ve mühendislik bilimleri mezunları olacaktır. Ancak sanayiyi anlamak değer zincirlerini, diğer süreçleri, iletişim becerilerini ve müşteri ilişkilerinde uzmanlığı gerektireceğinden bu alanlarda da uzmanlaşmış personel istihdamına ihtiyaç duyulacaktır. Çünkü bu süreç kompleks bir süreç olduğu için beraberinde dijital becerilerle birlikte disiplinler arası beceriler ön plana çıkacaktır.
Yapay zekânın çalışma hayatı üzerindeki etkileri neler olacak?
IBA Küresel İstihdam Enstitüsü’nün 2017 yılı raporuna göre mavi ve beyaz yakalı çalışanların bulunduğu sektörler yapay zekânın yarattığı değişim ve gelişimden etkilenecektir. Bu rapora göre ortaya çıkacak riskler şunlardır;
- İş bölümü ve uzmanlaşma artmakla birlikte bireysel çalışma trendi ön plana çıkacak ve iş süreçleri detaylı bir şekilde tanımlanacaktır.
- Çok yakında çalışanların yerini akıllı algoritmalar alacaktır.
- 4 yıllık üniversite derecesi gerektiren işlerin üçte biri makineler ya da akıllı yazılımlar tarafından yerine getirilecektir.
- Bireysel işler zamanla ortadan kalkacak, yerine yeni tip işler gelecektir. Bu süreç biraz da endüstri kollarına ve şirketlere göre farklılık gösterecektir.
- İnsanlar iş süreçlerinde yer almayacağı için iş ortamından zamanla uzaklaşacaklardır.
- Part-time ve esnek çalışma biçimleri popüler ve yaygınlaşmış olacaktır. Bu durum beraberinde sigortasız çalışanların sayısında artışa neden olacaktır.
- Özel yaşam ve iş yaşamı arasındaki ayrım belirsizleşecektir.
- Mesafe kavramı bir takım sektörlerde ortadan kalkarak yerini uzaktan çalışmaya bırakacaktır.
- İşlerin yapıldığı ofisler yerini yavaş yavaş kafe, park gibi ofis dışı sosyal alanlara kaydıracaktır.
Aynı rapora göre yapay zekânın yükselişi iş hayatında şirketlere ve bireylere yeni fırsatlar da sunacaktır. Bunlar;
- Üretim süreçleri akıllı hale geleceği için iş kazaları ve iş kazalarından yaralanmalar ve ölümler azalacaktır. Aynı zamanda bu tür vakaların neden olduğu tazminatlarda da azalma görülecektir.
- Şirketler açısından zaman ve para tasarrufu, dolayısıyla kar artışı yaşanacaktır.
- Genç jenerasyona daha fazla zaman kalacak ve bireysel çalışma ortamı oluşturma fırsatı ortaya çıkacaktır.
- Geçmişte insanlar iş süreçlerine katılım sağlıyorken yeni durumda iş süreçlerini denetleyecektir.
- Siber güvenlik ve verinin korunması ile ilgili konular daha da önemli hale gelecektir. Bu konular kendi alanlarında uzmanlaşmış hukuk firmalarına ve siber güvenlik uzmanlarına ihtiyacı artıracaktır.
Yukarıdaki bahsedilenlere ilave olarak nerden bakıldığına bağlı olarak yani işverenler açısından mı yoksa çalışanlar açısından mı bakıldığına bağlı olarak dezavantaj ya da avantaj olarak görülebilecek sonuçlar da ortaya çıkacaktır. Birleşmiş Milletler Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’nin raporuna göre 2018 yılına kadar;
- Dünya genelinde 3 milyondan fazla çalışan robotik patronlar tarafından denetlenecektir.
- 2 milyon çalışanın çalışma ve sağlık durumunu takip etmek için giyilebilir teknolojilerle izlenmesi sağlanacaktır.
- Veri bilimcilerin küresel veri talebi % 50’den daha fazla artış gösterecektir.
- En hızlı büyüyen şirketlerin % 45’i akıllı makinelerden daha az istihdam sağlayacaktır.
- İş süreçlerinin % 20’si makineler tarafından yönetilecektir.
- Örgütlerin % 62’si yapay zekâ teknolojileri kullanmış olacaktır.
Dünya Ekonomik Forumu’nun raporunun öngörüsüne göre ise genel anlamda işsizlik artacak olmakla birlikte kadınlar sanayi 4.0’dan erkeklere oranla daha olumsuz etkilenecek ve kadınlar arasında işsizlik artacaktır.
Yapay zekânın sağlık sektöründeki etkileri neler olacak?
- 2018’e kadar doktorlar kompleks yapıdaki kanser hastalarının % 50’si için en etkili tedavi yöntemini belirlemek için yapay zekâyı kullanarak kanser ölümlerinde ve maliyetlerde % 10 azalma sağlayacaklardır.
- Cerrahlar çoğu kompleks ameliyatların % 50’sini planlarken, simüle ederken ve yaparken bilgisayar destekli ya da robotik cerrahi teknikleri kullanacaktır.
- Dünya genelindeki sağlık bakım sistemlerinin % 30’u hastaların klinik verisini incelemek ve kişiselleştirilmiş bakım sağlamak için yapay zekâdan yararlanacaktır.
[polldaddy poll=9857382]