Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ile ilgili olarak ilk mevzuat düzenlemesi 2000 yılında uygulamaya giren 4562 sayılı OSB Kanunudur. Bu kanuna göre Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), verimliliğe dayalı olarak elektrik, su, doğalgaz, yol, telekomünikasyon ve diğer altyapı hizmetleriyle donatılmış organize bir yapı içerisinde ağırlıklı olarak mal üretiminin yanında hizmet üretiminin de gerçekleştirildiği bölgelerdir. Bu yasal düzenlemenin ardından OSB Kanunu’nun uygulama usul ve esaslarını gösteren OSB Uygulama Yönetmeliği 2002 yılında yürürlüğe girmiştir. Yasal düzenlemelere göre Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (STB), OSB’lerden sorumlu olup, OSB’ler, özel hukuk tüzel kişiliği haiz örgütsel yapılardır. OSB’ler, faaliyet gösterdiği konu alanlarına göre üç gruba ayrılmaktadır:
- Karma OSB’ler: Farklı sektör grubundaki firmaların içerisinde faaliyet gösterdiği OSB’lerdir.
- İhtisas OSB’ler: Aynı sektör grubundaki firmaların içerisinde faaliyet gösterdiği OSB’lerdir.
- Islah OSB’ler: 01/06/2017 tarihinden önce inşaa edilen sanayi tesislerinin bulunduğu OSB’lerdir. Bu OSB’ler ıslah şartlarını sağladıktan sonra ıslah statüsü kaldırılarak karma veya ihtisas OSB’lere dönüşürler.
Ekonomik gelişim bölgelerinden biri olan OSB’lerin amaç ve hedefleri şöyle özetlenebilir:
- Organize bir yapı içerisinde firmaların sanayi faaliyetlerini yürütmesine mekânsal ortam sağlayarak ve kaynakların rasyonel kullanımına aracılık ederek sürdürülebilir yatırım ortamının oluşturulmasına katkıda bulunmak.
- Gelişmemiş bölgelerde sanayiyi teşvik ederek bölgesel gelişmişlik farklılıklarını azaltmak.
Mevcut durumda yaklaşık 1.900.000 istihdam sağlayan OSB’ler, içerisindeki bütün sanayi parselleri firmalara tahsis edildiğinde yaklaşık 2.500.000 istihdam oluşturması öngörülmektedir. Dolayısıyla bu ölçekte ekonomik ve sosyal bir katma değer oluşturan OSB’lerin karşılaştığı yatırım engellerinin ortaya konulması üreten, tüketen ve türev piyasa tarafında iyileştirici politika tedbirlerinin alınması açısından büyük önem arz etmektedir. Bu amaçla “2018 Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri Yatırım Engelleri Araştırması” yapılmıştır. İki aşamadan oluşan araştırmanın birinci aşaması, 23 Ekim ile 21 Kasım 2018 tarihleri arasında 59 il’de faaliyet gösteren 139 OSB’de üretimde bulunan 847 firmanın doğrudan katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Ulusal düzeyde bir örneklem araştırması olan bu araştırmayla Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın ve OSB’lerin veriye dayalı politika geliştirmesine katkıda bulunulması amaçlanmıştır.
Bu yazımda OSB’lerdeki firmaların karşılaştığı yatırım engellerini ve yatırım engellerinin boyutunu kapsamlı bir şekilde ortaya koyan bu araştırmada firmaların karşılaştığı yatırım engellerinden sadece birisi olan döviz kurları ele alınmıştır.Döviz kurlarının işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisine ilişkin bulgular, 23 Ekim ile 21 Kasım 2018 tarihleri arasında araştırmaya katılan firmalara “Döviz kurlarının şu anki durumu OSB içindeki firmanızın yatırım kararlarını nasıl etkiliyor?” sorusuna verilen cevaplardan oluşmaktadır.
Ulusal Ölçekte Döviz Kurlarının Firmalara Etkisi
Ülke düzeyinde döviz kurlarının OSB’lerde işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi, Şekil 1’de sunulmuştur. Bulgular, 821 firmanın yanıtlardan oluşmakta olup, Şekil 1’e göre öne çıkan bulgular şöyledir:
- Döviz kurları, firmaların % 5,3’ünün yatırım kararlarını olumlu, % 87,1’inin yatırım kararlarını ise olumsuz etkilemiştir. Diğer taraftan, döviz kurlarından yatırım kararları “Çok Olumsuz” (% 55,4) etkilenen firmaların oranı, yatırım kararları “Çok Olumlu” (% 1,3) etkilenen firmaların oranından yaklaşık 43 kat daha yüksektir.
Şekil 1. Döviz kurlarının işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi
Döviz Kurlarının OSB Türüne Göre Etkisi
Döviz kurlarının işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi, firmaların faaliyette bulunduğu OSB türüne göre Tablo 1’de sunulmuştur. Bulgular, 821 firmanın cevaplarından olup, Tablo 1’e göre döviz kurları;
- OSB türü ıslah olan OSB’lerdeki firmaların % 85,4’ünün,
- OSB türü ihtisas olan OSB’lerdeki firmaların % 86,1’inin,
- OSB türü karma olan OSB’lerdeki firmaların ise % 88,5’inin
yatırım kararını olumsuz etkilemiştir.
Tablo 1. OSB Türüne Göre Döviz Kurları
Döviz Kurlarının Sektörlere Göre Etkisi
Bütün sektörler ve imalat sektörü ayrımına göre döviz kurlarının OSB’lerde işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi, Tablo 2’de sunulmuştur. Bulgular, bütün sektörlerde faaliyet gösteren 780 ve imalat sektöründe faaliyet gösteren 650 firmanın cevaplarından oluşmakta olup, Tablo 2’ye göre öne çıkan bulgular şöyledir:
- Döviz kurları, bütün sektörlerdeki firmaların % 87,1’inin, imalat sektöründeki firmaların ise 86,6’sının yatırım kararını olumsuz etkilemiştir.
Tablo 2. SektörlereGöre Döviz Kurları
Bütün sektörler ve imalat sektörüne göre döviz kurlarının işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi
Döviz Kurlarının İmalat Sanayi Teknoloji Sınıflamasına Göre Etkisi
İmalat sanayi teknoloji sınıflamasına göre döviz kurlarının OSB’lerde işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi, Tablo 3’te sunulmuştur. Bulgular, 649 firmanın cevaplarından oluşmakta olup, Tablo 3’e göre döviz kurları;
- Düşük teknoloji sınıfında üretim yapan firmaların % 87,3’ünün,
- Orta-düşük teknoloji sınıfında üretim yapan firmaların % 85,6’sının,
- Orta-yüksek teknoloji sınıfında üretim yapan firmaların ise % 88’inin
yatırım kararını olumsuz etkilemiştir. Bu bulgulardan döviz kurlarının bütün teknoloji sınıflarında üretim yapan her 10 firmadan yaklaşık 9’unun yatırım kararını olumsuz etkilediği anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, döviz kurlarından yatırım kararları olumsuz etkilenen firmaların oranının en yüksek olduğu teknoloji sınıfı, % 88 ile orta-yüksek iken, yatırım kararları “Olumlu” etkilenen firmaların oranının en yüksek olduğu teknoloji sınıfı ise % 6,4 ile düşük’tür.
Tablo 3. İmalat Sanayi Teknoloji Sınıflamasına Göre Döviz Kurları
İmalat sanayi teknoloji sınıflamasına göre döviz kurlarının işletme aşamasındaki firmaların yatırım kararlarına etkisi
Kaynak: 2018 Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri Yatırım Engelleri Araştırması
Özetle, karar alıcı konumundaki Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın ve OSB’lerin veri dayalı politika geliştirmesine katkı sunmayı amaçlayan “2018 Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri Yatırım Engelleri Araştırması” ile OSB’lerde faaliyet gösteren firmalarımızın karşılaştığı yatırım engellerinin ve yatırım engellerinin boyutunun çok yönlü olarak bir röntgeni çekilmiştir. Yatırım engellerinden biri olan döviz kurları ise bu yatırım engellerinden sadece birini oluşturmaktadır.
Çalışma kapsamında ortaya konulan bulgular araştırmaya katılan işletme aşamasındaki her 10 firmadan yaklaşık 9’unun döviz kurlarından olumsuz etkilendiğini göstermektedir. Yatırım kararları olumsuz etkilenen firmaların oranın en yüksek olduğu OSB türü ise karma’dır. Diğer taraftan, yatırım kararları olumsuz etkilenen firmaların oranının en yüksek olduğu imalat sanayi teknoloji sınıfı, “Orta-yüksek” tir.
Farkındalık oluşturması dileğiyle.
Bilimle ve teknolojiyle kalınız.
Yararlanılan Kaynaklar
- Bulut, T. (2019). “2018 Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri Yatırım Engelleri Araştırması”. Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK), Ankara, Türkiye.
- Bulut, T. (2019). Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmalar Üzerinde Posta ve İnternet Veri Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sosyal Araştırma Yöntemleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi (İngilizce).
- Resmi Gazete. (2000). Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu (OSB Kanunu). Kanun Sayısı: 4562. Resmi Gazete Tarihi: 15 Nisan 2000, Madde 3. Ankara.
- Resmi Gazete. (2019). Organize Sanayi Bölgeleri Yönetmeliği (OSBUY). Yönetmelik Sayısı: 30674, Resmi Gazete Tarihi: 2 Şubat, 2019, Madde 3. Ankara.
- Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (STB). (2019). Kurumiçi Veri Tabanı, Ankara. Ulaşım Tarihi: 15 Nisan 2019.
- Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (STB). (2019). Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü, https://kss.sanayi.gov.tr, Ulaşım Tarihi: 24 Nisan 2019.
- Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2014). 2013 Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara.