Mevcut durumda çoklu karar verme modellerinde analiz aşamasına geçilmeden önce karşılaşılan problemlerin başında kriterlerin ağırlıklarının nasıl belirleneceğidir. Literatürde ağırlıkların belirlenmesine yönelik bir çok yöntem ve yaklaşım bulunmakla birlikte bunların büyük bir çoğunluğu kriter ağırlıkları belirlenirken belirli şartların ve varsayımların yerine getirilmesini öngörür. Bazılarında ağırlık belirlemeden önce önceden önem sırasının belirlenmesi istenmekte, bazılarında ise belirleyeceğiniz kriterlere yönelik hiyerarşik bir düzen, araştırma yapılması, likert ölçeklerinin kullanılması, uzman görüşlerine başvurulması gibi işlemler istenmektedir. Literatürde yaygın olarak kullanılan ağırlıklandırma (weighting) yöntemleri ise şunlardır;
- Delphi Tekniği
- SAW
- Oran Metodu
- AHP
- ANP
- ROC
- Borda Kuralı
- Critic Yöntem
- Swing
- MAU
- Likert Ölçekleri
- Uzman Görüşleri
- SMART ve Türevleri
- Entropi
Geliştirilen modelde ise yukarıda istenen özelliklerden hiç biri istenmemektedir. Diğer bir deyişle, kriterleri belirlediniz ancak önem sırasını ve ağırlığını belirleyemiyorsanız geliştirdiğim model bu noktada bahse konu problemlerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olacaktır. Geliştirilen modelin uygulama adımları 4 aşamadan oluşmaktadır:
Adım 1: Alternatiflerin ve kriterlerin olduğu karar matrisinin oluşturulması
Adım 2: Karar matrisi değerlerinin oransal değerlere dönüştürülmesi
Bu aşamada oluşturulan karar matrisindeki her bir kriter kendi içindeki kriter toplamlarına oranlanır. Bunun nedeni, aşırı dağılım (overdispersion)’ların önüne geçmeye yönelik ilk adım atılarak veri setini olabildiğinde karşılaştırılabilir seviyeye çekmektir.
Adım 3: Maksimum Kriter Değerlerinin Belirlenmesi ve Normalize Edilmiş Değerlerin Hesaplanması
Bu aşamada ilk olarak her bir kritere ait değer serisi içerisinden maksimum değer belirlenir. Daha sonra her bir kritere ait değer serisinin ortalaması, standart sapması hesaplanarak normalize edilmiş değerleri elde edilir.
Adım 4: Kriter Ağırlıklarının (Weighting) Belirlenmesi
Bu aşamada her bir kritere ait değer serisi için önceki adımda hesaplanan normalize edilmiş değerler bütün kriterlerin normalize edilmiş değerlerine oranlanarak ağırlıklandırılmış değer (weighted value) elde edilmiş olur ve ağırlıklandırma işlemi tamamlanmış olur. Bundan sonraki aşama, analiz için karar verilecek çoklu karar verme modelini belirlemektir.
Belirtilen adımların örnekleştirilmesi ve somutlaştırılması adına Microsoft Excel 2016 versiyonu üzerinde hazırlamış olduğum ağırlıklandırma işlemine ilişkin simülasyon çalışmasını xlsx formatında aşağıdaki linkten indirebilirsiniz. 20.02.2021 tarihinde çalışma içerisinde simülasyona imkan tanıyan ayrı bir sayfa ekledim farklılaşmaları görebilmeniz açısından. Simülasyon kısmında tekrarlı basit tesadüfi örnekleme tekniği kullanarak alternatiflere sentetik kriter değerleri üretilmiştir. F9 tuşuna basılı tutarak yeni alternatif değerleri üreterek farklılaşmaları görebilirsiniz.
Excel dökümanında formüllerin ve sayfa düzeninin bozulmaması adına formüller ve excel çalışma sayfası şifrelenmiştir. Şifre: tb. Şifreyi kaldırarak kendi çalışmalarınız için düzenleyebilir ve uyarlayabilirsiniz.
Faydalı olması ve farkındalık oluşturması dileğiyle…
Not: Emeğe saygı adına alınan kaynağın ve indirilen excel dökümanının başka bir mecrada ya da ortamda kullanılması halinde alındığı yer adının belirtilmesini rica ederim.
Yararlanılan Kaynaklar
- Microsoft Office Excel 2016. Microsoft